در این مقاله قصد داریم به معرفی رساله­هایی بپردازیم که بیانگر شیوه‌ای عالمانه در نقد نظریات فقهی هستند. بحث و مناظره­ای بسیار علمی، منطقی، مستند و با متانت کامل در قالب تألیف رساله‌های فقهی. دو عالم بزرگ شیعی قرن سیزدهم، این صحنۀ زیبا را به نمایش می­گذارند.

مسئله‏ای که مورد بحث، سلام نمازِ نافله است که بین مرحوم ملّا علی‌اکبر اژه‏ای اصفهانی- صاحب کتابِ زبده المعارف (متوفّای 1232 ق) و مرحوم حاج سیّد محمّد باقر شفتی- معروف به حجّهالإسلام (متوفّای 1260 ق) (شرح حال مختصری از این دو عالم بزرگوار، در آغاز اربع رسائل فقهیّه آمده­است) اتّفاق افتاد.

مرحوم اژه‏ای در نماز نافله، تنها یک سلام را لازم می‏دانست؛ یعنی سلام آخر: «السلام علیکم و رحمه اللَّه و برکاته» و بیشتر از آن را بدعت می‏شمرد؛ ولی مرحوم حجّهالإسلام بیشتر از یک سلام را جایز و نظر مرحوم اژه‏ای را بدعت در دین می‏دانست.

نخست اژه‏ای رساله‏ای در اثبات نظر خویش می‏نویسد، سپس سیّد، رساله‏ای در ردّ عقیدۀ وی تألیف می‏کند. چون این رساله به نظر ملّا علی‌اکبر اژه‏ای می‏رسد، رسالۀ دیگری در جواب اعتراضات سیّد می‏نگارد. باز سیّد حجّهالإسلام رساله‏ای مبسوط در ردّ رساله دوّم مرحوم اژه‏ای می‏نگارد؛ به گونه‏ای که دیگر جای هیچ سخنی برای وی باقی نمی‏گذارد.

سیّد حجّهالإسلام «قدس‌سره» در یکی از این دو رساله، از اژه‏ای با عنوان: «بعض الأفاضل» و در رسالۀ دیگر با عنوان: «بعض العلماء المعاصرین» نام می‏برد.

این چهار رساله در سال 1393 شمسی با تحقیق والد معظّم حجّهالإسلام و المسلمین حاج سیّد مهدی شفتی در یک جلد به نام اربع رسائل فقهیّه، حول مسئله سلام­النافله به چاپ رسید که در این مقاله به معرّفی آن می‏پردازم.